Türkiye’de Oturma İzni Türleri ve Başvuru Süreçleri (2025 Güncel)

Türkiye’de uzun süreli kalmayı planlayan yabancılar veya Türkiye’de faaliyet gösteren şirketlerin yabancı çalışanları için Türkiye oturma izni (resmi adıyla ikamet izni) almak, yasal statüyü güvence altına almanın temel adımlarından biridir[1]. İkamet izni, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na göre yabancılara Türkiye’de belirli süreyle ve belirli bir yerde yaşama hakkı veren resmi bir belgedir[2]. Vize veya vize muafiyeti süresinden (genellikle 90 günden) daha uzun süre Türkiye’de kalacak her yabancı, amacıyla uyumlu ikamet izni başvurusu yapmak zorundadır[3]. Bu kapsamda Göç İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen e-İkamet sistemi üzerinden online başvuru yapılması ve alınan randevuda gerekli belgelerin sunulması gerekmektedir[4].

Not: Çalışma amacıyla Türkiye’ye gelecek yabancılar ayrıca yabancı çalışma izni almalıdır. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca verilen çalışma izni, 6458 sayılı Kanun uyarınca ikamet izni yerine geçer[5]. Yani çalışma izni sahibi bir yabancı, izin süresince ayrıca ikamet izni almadan Türkiye’de yasal olarak kalabilir. Ancak, çalışma izninin süresi bittiğinde uzatma yapılmazsa, yabancı 10 gün ek süreyi aşmamak kaydıyla ülkeyi terk etmeli veya amacına uygun başka bir ikamet iznine başvurmalıdır[6][7].

Aşağıda, güncel hukuki düzenlemelere bağlı kalarak (6458 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat) Türkiye’deki ikamet izni türleri ayrı başlıklar altında açıklanmaktadır. Her bir iznin şartları, gerekli belgeleri ve ikamet izni başvurusu süreçlerindeki önemli noktalar belirtilmiştir. Resmi terimler, yabancıların daha kolay anlaması için sade bir dille ifade edilmiştir.

Kısa Dönem İkamet İzni

Kısa Dönem İkamet İzni, yabancıların Türkiye’de nispeten kısa süreli ve belirli bir amaçla kalmalarına izin veren oturma izni türüdür. 6458 sayılı Kanun’un 31–33. maddelerinde düzenlenen kısa dönem ikamet izni; turistik gezi, bilimsel araştırma, ticari faaliyet veya şirket kurma, hizmet içi eğitim programı, tedavi, Türkiye’de mülk sahibi olma gibi çok çeşitli gerekçelerle verilebilmektedir[8]. Örneğin:

·      Turizm amaçlı kalışlar: Tatil, kültürel gezi vb. nedenlerle uzun süreli turistik ziyaretler.

·      İş veya yatırım amaçlı kalışlar: Türkiye’de şirket kurmak, ticari bağlantılar kurmak veya belli tutarda yatırım yapmak (Bakanlar Kurulu’nca belirlenen kapsamda) amacıyla gelenler.

·      Taşınmaz mal sahibi yabancılar: Türkiye’de konut niteliğinde gayrimenkul sahibi olanlar (eş ve çocukları da bu kapsamda başvurabilir)[9].

·      Eğitim ve değişim programları: Erasmus, Mevlana gibi öğrenci değişim programları veya Türkçe öğrenim kurslarına katılım (MEB onaylı kurslarda en fazla iki kez verilebilir)[10][11].

·      Bilimsel araştırma ve staj: Araştırma izni alarak gelen akademisyenler veya kamu kurumları aracılığıyla eğitim, staj, kurs programlarına katılanlar[12][13].

·      Tedavi amaçlı kalışlar: Kamu sağlığına tehdit oluşturmayan bir hastalığın tedavisi için gelen ve tedavi süresince Türkiye’de kalması gereken yabancılar (tedavi masraflarını karşıladıklarını belgeleyenlerden sağlık sigortası şartı aranmaz)[14].

·      Diğer özel durumlar: Adli veya idari makamların kararıyla geçici olarak Türkiye’de kalması gerekenler, aile ikamet izni şartlarını kaybedip kısa döneme geçiş yapacak olanlar (ör. en az 3 yıl aile izniyle kalıp boşananlar veya 18 yaşını dolduranlar) gibi durumlar[15]. Ayrıca Türkiye’de üniversite eğitimini tamamlayan yabancılar, mezuniyetten itibaren 6 ay içinde başvururlarsa bir defaya mahsus 1 yıllık kısa dönem ikamet izni alabilirler[16].

Süre: Kısa dönem ikamet izni, çoğunlukla 1 veya 2 yıllık sürelerle verilir ve gerektiğinde uzatılabilir. Kanunen her uzatmada en fazla ikişer yıl verilebilir[17] (KKTC vatandaşı veya belirli yatırımcılar hariç, onlara 5 yıla kadar verilebilir).

Şartlar: Başvuru sahibinin Türkiye’de kalış amacına uygun bilgi ve belgeleri sunması, genel güvenlik ve kamu düzenine aykırı hali bulunmaması (örneğin hakkında deport/yasak kararı olmaması) ve geçerli bir adres beyanı gibi koşullar aranır[18]. Ayrıca geçerli sağlık sigortası yaptırılması ve mali yeterliliğe sahip olunması (örneğin, aylık en az asgari ücretin üçte biri gelir) gerekmektedir[19][20].

Gerekli Belgeler: Kısa dönem oturma izni başvurusu için genellikle aşağıdaki belgeler istenir[21][22]:

·      İkamet İzni Başvuru Formu: e-İkamet sisteminde doldurulup çıktısı alınmış, başvuru sahibi tarafından imzalanmış form.

·      Pasaport veya yerine geçen belge: Pasaportun kimlik bilgileri ve son geçerlilik tarihini gösteren sayfaların fotokopisi (pasaport süresi, talep edilen ikamet süresinden en az 60 gün uzun olmalıdır). Varsa Türkiye’ye giriş vizesi fotokopisi.

·      Biyometrik Fotoğraf (4 adet): Son 6 ay içinde, beyaz arka fonlu çekilmiş vesikalık fotoğraflar.

·      Geçerli Sağlık Sigortası Poliçesi: Özel sağlık sigortası veya SGK kapsamı. (Sigorta poliçesi, istenen ikamet süresini kapsamalıdır[23].)

·      Yeterli Maddi İmkan Belgesi: Kişinin kendini geçindirecek düzenli gelire sahip olduğunu gösteren belge (banka hesap dökümü, maaş yazısı vb. – genellikle aylık asgari ücretin 1/3’ü tutar yeterli görülür).

·      Adres Belgesi: Kalınacak adresi gösterir belge. Kira sözleşmesi varsa noter onaylı kopyası; kendi evi ise tapu fotokopisi; otelde kalınacaksa rezervasyon belgesi; yurt ise yurt belgesi vb.

·      Harç ve Kart Bedeli Dekontları: İkamet izni harcının ve ikamet kartı (değerli kağıt) bedelinin vergi dairesine veya anlaşmalı bankaya ödendiğine dair makbuzlar. (Harç tutarı, kalınacak süre ve uyruğa göre değişebilir; bazı ülke vatandaşları harçtan muaftır[24].)

·      Önceki İkamet İzni Belgesi: Eğer daha önce ikamet izni alındıysa önceki ikamet kartının fotokopisi (uzatma veya geçiş başvurularında istenir).

Pratik İpuçları: Kısa dönem ikamet izni, yabancıların en çok tercih ettiği oturma izni türüdür. Başvuruyu vize süresi dolmadan tamamlamak önemlidir. e-İkamet başvurusunu yaptıktan sonra sistemin verdiği randevu gününde il göç idaresine bizzat gitmek gereklidir; aksi takdirde başvuru geçersiz sayılır[25]. Başvuru tamamlandığında Göç İdaresi tarafından “İkamet İzni Müracaat Belgesi” verilir. Bu belge ve harç makbuzuyla, sonuç beklerken yabancı ülke dışına çıkış yapıp 15 gün içinde vizesiz geri giriş yapabilir[26]. Kısa dönem izni alıp Türkiye’de ikamet edenler, adres veya medeni hal değişikliği gibi durumları 20 iş günü içinde Göç İdaresine bildirmeyi unutmamalıdır[27].

Aile İkamet İzni

Aile İkamet İzni, Türk vatandaşlarının ya da Türkiye’de yasal ikamet izniyle yaşayan yabancıların aile üyelerine sağlanan oturma izni türüdür. Kanunun 34–37. maddelerinde düzenlenen aile ikamet izni; bir destekleyiciye (sponsor) bağlı olarak verilir. Destekleyici, Türkiye’de yerleşik Türk vatandaşı, mavi kart sahibi (5901 sayılı Kanun 28. madde kapsamındaki kişiler) veya en az bir yıllık ikamet izni bulunan yabancı olabilir[28]. Bu kişiler aşağıdaki aile fertlerine sponsor olabilir:

·      Yabancı eş (resmi nikahlı),

·      Çocuklar: Destekleyicinin veya eşinin ergin olmayan (18 yaş altı) yabancı çocukları,

·      Bağımlı yabancı çocuklar: Destekleyicinin veya eşinin bakmakla yükümlü olduğu, ergin olsa da bağımlı durumdaki yabancı çocuklar[29].

Her destekleyici, eşlerden yalnızca birine aile izni alabilir (birden fazla eşi varsa yalnızca biri yararlanabilir), ancak tüm çocuklar için ayrı ayrı aile ikameti verilebilir[30]. 18 yaşına kadar aile ikamet izniyle bulunan çocuklar, ayrıca öğrenci ikameti almadan ilk ve ortaöğretime devam edebilirler[31].

Süre: Aile ikamet izni her başvuruda en fazla 3 yıla kadar verilebilir[32], ancak süresi hiçbir durumda destekleyicinin kendi ikamet izni süresini veya Türkiye dışında yaşayan destekleyici varsa beyan edilen kalış süresini aşamaz[33]. Örneğin, yabancı destekleyicinin ikameti 2 yıl sonra bitiyorsa, aile izni de en fazla 2 yıllık olabilir.

Destekleyicide Aranan Şartlar: Aile izni başvurularında, sponsorluk yapan destekleyicinin kanunen bazı kriterleri karşılaması gerekir[34]:

·      Asgari Gelir: Destekleyici, ailedeki her bir fert için aylık en az asgari ücretin üçte biri oranında düzenli gelir sahibi olmalıdır (örn. 4 kişilik aile için en az 4 * 1/3 asgari ücret gelir).

·      Sigorta: Tüm aile bireylerini kapsayacak şekilde genel sağlık sigortası veya özel sağlık sigortası bulunmalıdır[35].

·      Adli Sicil: Destekleyici, başvuru tarihinden geriye son 5 yıl içinde aile düzenine karşı suçlardan hüküm giymemiş olmalıdır (bu durum adli sicil belgesi ile belgelenir)[36].

·      İkamet Süresi: Yabancı destekleyicinin en az 1 yıldır Türkiye’de ikamet izniyle yaşıyor olması gerekir. Türk vatandaşları için böyle bir süre şartı yoktur, ancak Türkiye’de yerleşik adresi olmalıdır.

·      Adres Kaydı: Destekleyici, adres kayıt sisteminde kayıtlı olmalı ve ailenin birlikte yaşadığı veya yaşayacağı adresi beyan etmelidir[37]. Evliliğin gerçek olması (salt ikamet izni amaçlı yapılmamış olması) da şarttır.

Gerekli Belgeler: Aile ikamet izni başvurusunda, kısa dönem iznine benzer temel belgeler yanı sıra aile bağlarını ve sponsorun durumunu kanıtlayan ek evraklar istenir[38][39]:

·      İkamet İzni Başvuru Formu (başvuran her aile bireyi için ayrı).

·      Pasaport fotokopileri: Hem yabancı başvuru sahibinin hem destekleyici eşin pasaportlarının kimlik sayfaları.

·      Biyometrik Fotoğraf (4 adet) – başvuran için.

·      Harç ve Kart Bedeli dekontları – her aile ferdi için.

·      Adres belgesi: Ortak ikametgah adresini gösteren kira kontratı veya tapu fotokopisi.

·      Sağlık sigortası poliçesi: Yabancı eş ve çocuklar için geçerli sağlık sigortası.

·      Aile bağını kanıtlayan belgeler: Evlilik için evlilik cüzdanı fotokopisi veya resmi nikah belgesi (yabancı belgeler noter tasdikli Türkçe tercüme ile); çocuklar için doğum belgesi veya vukuatlı nüfus kayıt örneği (çocuk ve ebeveyn ilişkisinin anlaşılması için, gerektiğinde tercümeli).

·      Destekleyiciye ait belgeler: Türk vatandaşı ise nüfus kayıt örneği; yabancı ise ikamet izni kart fotokopisi. Ayrıca destekleyicinin gelir belgesi (maaş bordrosu, banka hesap dökümü vb. düzenli geliri gösterir belge) ve adli sicil kaydı (sabıka kaydı).

Pratik Bilgiler: Aile ikamet izniyle en az 3 yıl Türkiye’de kalan yabancılar, belirli koşullarda kısa dönem izne geçiş yapabilirler. Örneğin, Türk vatandaşı eşiyle en az 3 yıl evli kalıp aile izni aldıktan sonra boşanan yabancı, kısa dönem ikamet iznine başvurarak Türkiye’de kalmaya devam edebilir[40] (aile içi şiddet nedeniyle boşanma varsa 3 yıl şartı aranmamaktadır[41]). Benzer şekilde, destekleyicinin vefatı halinde, aile izniyle kalan eş ve çocuklar da süre şartı aranmadan kısa dönem ikamete geçebilir[42]. Bu geçişler, yabancıya Türkiye’de bağımsız oturma hakkı tanıması bakımından önemli bir kolaylıktır.

Aile ikamet izni sahibi yabancılar, izin süresi içinde çalışmak isterlerse ayrıca çalışma izni almak zorundadır. Aile izni, yabancıya otomatik çalışma hakkı vermez. Ancak aile izni ile en az 3 yıl kesintisiz yaşayan yabancılar, uzun dönem ikamet izni başvurusu yapma hakkı kazanabilirler (aşağıya bakınız).

Öğrenci İkamet İzni

Öğrenci İkamet İzni, Türkiye’de bir eğitim kurumunda öğrenim görmekte olan yabancılara verilen oturma izni türüdür. 6458 sayılı Kanun’un 38–41. maddelerinde düzenlenmiş olup, ilk ve ortaöğretimden üniversite ve lisansüstü eğitime kadar farklı seviyelerdeki öğrencileri kapsar[43]. Genel olarak:

·      İlk ve ortaöğretim (lise düzeyi) öğrencileri için aile ikamet izni yoksa 18 yaşına kadar öğrenci ikameti alınabilir (aile izni varsa gerek yoktur)[44]. 18 yaşını dolduran ve lise öğrenimine devam eden öğrenciler, eğitimlerini sürdürebilmek için ikamet izni almak zorundadır[44].

·      Yükseköğrenim öğrencileri (üniversite): Türkiye’de bir üniversitede ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora eğitimi alanlar ile tıp veya diş hekimliği uzmanlık öğrencileri öğrenci ikamet izni alabilir[45]. İzin, eğitim süresini aşmayacak şekilde verilir; program kısaysa izin de o kadar kısa olur.

Süre ve Haklar: Öğrenci ikamet izni, öğrencinin kayıtlı olduğu eğitim programının süresine göre verilir (genellikle 1 yıl veya eğitim-öğretim yılının sonuna kadar). Üniversite öğrencileri için izin her yıl yenilenebilir. Öğrenci ikameti olan yabancı, sadece kendi eşi ve çocukları için aile ikameti destekleyicisi olabilir; anne-baba veya diğer akrabalar bu izinle hak talep edemez[46].

Çalışma İzni Hakkı: Öğrenci ikamet izni sahibi yükseköğrenim öğrencileri (ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora) çalışma izni alarak yasal olarak çalışabilirler. Ön lisans ve lisans öğrencilerinin çalışma hakkı, hazırlık veya 1. sınıfın tamamlanmasından sonra başlar; lisansüstü öğrenciler için böyle bir süre şartı yoktur[47]. Çalışma izni başvuruları, bağımsız olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılır ve onaylandığında öğrenciye part-time veya tam zamanlı çalışma imkânı tanır. (Not: Öğrenci ikameti süresi çalışmaya başlamayla kısalmaz; her ikisinin hakları paralel ilerler.)

Gerekli Belgeler: Öğrenci ikamet iznine başvururken istenecek belgeler şunlardır[48][49]:

·      İkamet İzni Başvuru Formu (e-ikamet üzerinden doldurulup çıktı alınır).

·      Pasaport fotokopisi: Pasaportun geçerli sayfaları (süresi, talep edilen ikamet süresinden en az 60 gün uzun olmalı).

·      Biyometrik Fotoğraf (4 adet).

·      Harç ve Kart Bedeli dekontları (öğrenci ikamet izni harç muafiyeti: Ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri harçtan muaftır; ancak kart bedeli ödenir).

·      Öğrenci Belgesi: Türkiye’deki üniversite veya okuldan alınmış, öğrencinin kayıtlı olduğunu ve eğitim programını gösteren güncel belge (e-Devlet çıktısı veya okul onaylı).

·      Adres Beyanı: Yurt belgesi, kira kontratı veya adresini gösterir diğer belge.

·      18 yaş altı ise: Ebeveynlerinden alınmış noter tasdikli muvafakatname (velisinin çocuğun Türkiye’de eğitimine izin verdiğine dair, yalnız gelmişse istenir).

Pratik İpuçları: Öğrenci ikamet izni başvuruları da e-ikamet sistemi üzerinden yapılır. Üniversiteye ilk kayıt olduğunuzda uluslararası ofisler genelde yol gösterir. Sağlık sigortası konusunda, kayıt tarihinden itibaren 3 ay içinde genel sağlık sigortasına (SGK) başvuran öğrencilere ayrı poliçe şartı aranmıyor; aksi halde özel sağlık sigortası yaptırmalısınız[50][51]. Öğrenci ikameti mezuniyetten sonra sona erer; Türkiye’de kalmaya devam etmek isterseniz mezuniyetinizden itibaren 6 ay içinde kısa dönem ikamet iznine geçiş başvurusu yapabileceğinizi unutmayın[16].

Uzun Dönem İkamet İzni (Süresiz Oturma İzni)

Uzun Dönem İkamet İzni, Türkiye’de uzun yıllar ikamet etmiş yabancılara sürekli kalma hakkı tanıyan süresiz oturma izni türüdür. 6458 sayılı Kanun’un 42–45. maddelerine göre düzenlenmiştir ve koşulları sağlayan yabancılara valilikler tarafından Bakanlık onayıyla verilir[52]. Uzun dönem ikamet izni alan kişiler, süresiz oturma izni sahibi olarak neredeyse bir Türk vatandaşıyla eşdeğer haklara sahip olurlar (istisnalar: oy kullanma, kamu görevine girme, askerlik yapma ve ithal araç muafiyeti gibi vatandaşlara özgü haklar)[53].

Kimler Başvurabilir: Genel kural olarak, en az 8 yıl kesintisiz yasal ikamet süresini tamamlayan yabancılar uzun dönem ikamete başvurabilir[54]. Kesintisiz 8 yılın hesabında, öğrenci ikametinde geçirilen sürelerin yarısı, diğer ikamet türlerindeki sürelerin tamamı sayılır[54]. Örneğin, 4 yıl öğrenci + 6 yıl kısa dönem izniyle kalan biri (4/2 + 6 = 8 yıl) bu şartı karşılar. Ayrıca 8 yıl dolmasa bile Göç Politikaları Kurulu’nun belirlediği özel kriterlere uyan yabancılara Bakanlık onayıyla uzun dönem ikamet verilebilir[55] (örn. Türkiye’ye yüksek düzeyde ekonomik veya bilimsel katkı sağlayanlar gibi, istisnai durumlar).

Şartlar: Uzun dönem ikamet izni için aranan diğer koşullar şunlardır[56]:

·      Son 3 yıl içinde sosyal yardım almamış olmak (devletten maddi yardım/gıda yardımı vb. sürekli destek almamış olması),

·      Kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu aile üyeleri için yeterli ve düzenli gelire sahip olmak (gelir kriteri idarece değerlendirilir, örneğin en az asgari ücret düzeyinde aylık geliri olması),

·      Geçerli bir sağlık sigortasına sahip olmak (özel veya SGK kapsamı),

·      Kamu düzeni veya güvenliği açısından tehdit oluşturmamak. (Milli güvenlik açısından sakınca teşkil eden yabancılara uzun dönem izni verilmez; bu durum kişisel inceleme ile değerlendirilir.)

Süre ve Haklar: Uzun dönem ikamet izni süresiz verilir; kartın üzerinde “süresiz” ibaresi bulunur. Bu izni alanlar, ikamet süresi açısından artık uzatma başvurusu yapmazlar, ancak adres kayıt gibi bildirim yükümlülükleri devam eder. Uzun dönem ikamet sahipleri, kanuni olarak Türk vatandaşlarına tanınan pek çok haktan yararlanabilirler[53]. Örneğin, ikamet eden yabancılar seçme-seçilme hakkı hariç çalışma, mülk edinme, yatırım, miras, üniversiteye giriş gibi haklardan Türk vatandaşlarına benzer şekilde faydalanabilirler.

Gerekli Belgeler: Uzun dönem ikamet izni başvurusu için sunulması gereken belgeler şöyledir[57][58]:

·      İkamet İzni Başvuru Formu (e-ikamet üzerinden).

·      Pasaport fotokopisi (tüm dolu sayfalar ve son geçerlilik tarihi sayfası).

·      Biyometrik Fotoğraf (4 adet).

·      Harç ve Kart Bedeli dekontu: Uzun dönem izni harç ücreti tek seferlik alınır (çoğu ülke vatandaşı için tek seferlik maktu harç), sadece kart bedeli ödenir.

·      İkamet Geçmişi Belgeleri: Son 8 yılın kesintisiz ikamet edildiğini kanıtlayan resmi belgeler. Önceki ikamet izin kartlarının fotokopileri, pasaport giriş-çıkış damgaları dökümü (göç idaresinden veya e-devletten alınabilir) gibi kanıtlar. Gerekirse Göç İdaresi arşivinden de süre kontrolü yapar.

·      Sosyal Yardım Alınmadığına Dair Yazı: Son 3 yılda sosyal yardım almadığını gösterir belge (ilgili sosyal hizmet kurumundan yazı alınabilir, talep edilirse).

·      Gelir/Güvence Belgesi: Yeterli maddi imkâna sahip olunduğunu gösterir belge (banka hesap dökümü, emekli maaş belgesi, sponsor dilekçesi vb.).

·      Adli Sicil Belgesi: Kamu düzeni açısından engel olmadığını gösterir sabıka kaydı. (Gerek Türkiye’den, gerek kendi ülkesinden temiz kağıdı istenebilir.)

·      Sağlık Sigortası: Geçerli sağlık sigortası poliçesi (65 yaş üstü başvuranlar için genellikle istenmez, ancak SGK veya özel sigorta belgesi bulundurmak tavsiye edilir).

Önemli Notlar: Uzun dönem ikamet izni alındıktan sonra, Türkiye dışında 1 yıldan uzun süre kalmak izin iptaline yol açabilir (sağlık, eğitim veya zorunlu kamu hizmeti nedeniyle yurt dışında bulunma halleri hariç)[59]. Örneğin, uzun dönem izniyle yıllarca Türkiye’de yaşayıp sonra 1 yıldan fazla kesintisiz yurt dışında kalırsanız, izniniz iptal edilebilir. İzin iptal olursa, yeniden uzun dönem başvurusu yapmak mümkün ancak sekiz yıl şartı tekrar aranmaz ve başvuru öncelikli değerlendirilir[60]. Bu nedenle uzun dönem ikamet sahiplerinin Türkiye ile bağlarını korumaları önemlidir.

İnsani İkamet İzni

İnsani İkamet İzni, olağan dışı veya acil insani durumlar nedeniyle, diğer ikamet izinlerinden birine başvurması mümkün olmayan yabancılara istisnai olarak verilen oturma iznidir. 6458 sayılı Kanun’un 46. ve 47. maddelerinde düzenlenmiştir[61]. Bu izin, Göç İdaresi Başkanlığı’nın onayı ile valiliklerce verilir ve gerekirse uzatılır[62]. İnsani ikamet izninde normal ikamet izinlerinin şartları (gelir, sigorta, vb.) aranmaz[63], zira amaç yabancının acil veya hukuki bir mağduriyet yaşamamasıdır.

Başlıca insani ikamet izni verilme sebeplerine örnek olarak şunlar sayılabilir[64][65]:

·      Çocuğun yüksek yararı: Bir yabancı çocuğun üstün yararı söz konusuysa (örneğin tedavi görmek için Türkiye’de bulunması gerekiyorsa), anne ve babasına da çocuğa refakat edebilmeleri için insani ikamet izni verilebilir.

·      Sınır dışı edilemeyenler: Haklarında deport (sınır dışı) kararı veya Türkiye’ye giriş yasağı olduğu halde, çeşitli nedenlerle ülkeden çıkışı sağlanamayan veya ayrılması makul görülmeyen yabancılar. Örneğin, ülkesinde savaş veya işkence riski olan ve bu nedenle deport edilemeyen kişiler bu kapsamda değerlendirilebilir.

·      Yargı süreçleri: Sınır dışı kararına veya uluslararası koruma (iltica) başvurusunun reddine karşı yargı yoluna başvuran yabancılar, dava sonuçlanıncaya kadar insani ikamet izni ile ülkede kalabilirler[66][67].

·      Olağanüstü haller: Savaş, doğal afet, ciddi siyasi karışıklık gibi olağanüstü durumlarda, ülkesine dönemeyen veya Türkiye’de kalmasında kamu yararı bulunan yabancılara geçici olarak bu izin verilebilir[68][69].

·      Diğer istisnai durumlar: Kanunun 55. maddesinde sınır dışı yapılamayacağı belirtilen gruplar (ciddi sağlık sorunu, ileri hamilelik, hayati tehlike arz eden hastalık tedavisi devam edenler, insan ticareti mağdurları destek programında olanlar, şiddet mağdurları vb.) insani ikamet izni alabilecek gruplardandır[70][71].

Süre: İnsani ikamet izni, duruma göre kısa süreli verilir ve gerekirse uzatılır, ancak genellikle sorunun aciliyetine bağlı olarak sınırlı tutulur. Bu izni alanlar, durumları normale döndüğünde veya diğer bir ikamet izni alma imkânı doğduğunda, insani izin sonlandırılır[72]. Örneğin, mahkeme sonucu bekleyen biri davayı kazanınca veya başka bir ikamet statüsüne geçince insani izni son bulur.

Not: İnsani ikamet izni ile geçirilen süreler, uzun dönem ikamet izni için gerekli 8 yıl hesabına dahil edilmez[73]. Yani bu izin, geçici bir çözüm olup uzun vadeli ikamet hesabında nötr kalır. İnsani izin sahipleri, izin süresi içinde diledikleri zaman (şartlarını sağladıkları takdirde) diğer ikamet izni türlerine başvurma hakkına sahiptirler[73].

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni

İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni, insan ticareti mağduru olduğu tespit edilen veya mağdur olma riski bulunan yabancılara sağlanan özel bir ikamet iznidir. Kanunun 48. ve 49. maddelerinde düzenlenmiştir[74]. Amaç, insan tacirlerinin elinden kurtarılan veya bu konuda mağduriyet riski taşıyan kişileri koruma altına almaktır.

Süre: Bu ikamet izni, valilikler tarafından 30 gün (1 ay) süreyle verilir[75]. Bu süre, mağdurun durumu değerlendirilip karar vermesi için bir toparlanma ve düşünme süresi olarak tanınır. İzin süresi bitiminde gerek duyulursa en fazla 6’şar aylık dönemlerle uzatılabilir ve toplamda 3 yılı aşamaz[76]. Yani bir insan ticareti mağduru, uygun görülürse 3 yıla kadar bu özel statü ile Türkiye’de kalabilir.

Şartlar: İnsan ticareti mağduru ikamet izninde, diğer ikamet türlerindeki genel şartlar aranmaz (gelir, sigorta vb. istenmez)[77]. Bu izin esnasında mağdurun güvenliği ve rehabilitasyonu esastır.

İptal Halleri: Mağdurun kendi isteğiyle tekrar insan tacirleriyle iletişime geçtiğinin tespit edilmesi, izne bağlı yükümlülüklere (örneğin rehabilitasyon programına) uymaması veya mağdur olmadığının anlaşılması gibi durumlarda izin iptal edilir[78]. Ancak, bu olumsuz durumların zorlama, tehdit altında gerçekleştiği anlaşılırsa iptal kararı alınmayabilir[79].

Not: İnsan ticareti mağduru izni alan kişiler, izin süresi boyunca isterlerse şartlarını taşıdıkları diğer ikamet türlerine geçiş başvurusu yapabilirler (örneğin, uygun işe girip çalışma izni alarak normal ikamet statüsüne geçmek gibi). Bu izin de insani izinde olduğu gibi uzun dönem ikamet süresi hesabına dahil edilmez.

İkamet İzni Başvuru Süreci ve Pratik İpuçları

Türkiye’de ikamet izni başvuruları göç idaresinin e-İkamet online sistemi üzerinden yürütülür. İşte adım adım başvuru süreci ve dikkat edilmesi gerekenler:

1. Online Başvuru: Öncelikle e-İkamet (https://e-ikamet.goc.gov.tr) sistemine girerek bir hesap oluşturulur. Başvuru formunda kişisel bilgiler, pasaport ve adres bilgileri doldurulur, Türkiye’de kalış amacı seçilerek uygun ikamet izni türü belirtilir. Sistem, beyanlara göre gerekli evrakların listesini de vermektedir. Başvurunun sonunda bulunduğunuz ile ve yoğunluğa göre bir randevu tarihi ve saati otomatik olarak belirlenir.
2. Randevu ve Evrak Teslimi: Belirlenen gün ve saatte, ikamet etmek istediğiniz ildeki İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ne şahsen gitmeniz gerekir[25]. Yanınızda online başvuru çıktısı ve ilan edilen gerekli belgelerin asılları ile fotokopileri bulunmalıdır. Göç İdaresi görevlisi, belgeleri kontrol ederek başvurunuzu tamamlar. (Not: Başvuruya, yabancının bizzat gitmesi esastır; ancak vekâlet verilmiş avukat da sizi temsil edebilir. Yine de gerektiğinde göç idaresi yabancının şahsen gelmesini talep edebilir[80].)
3. Başvuru Değerlendirmesi: Yasal olarak ikamet izni başvurularının 90 gün içinde sonuçlandırılması gerekir[81]. Genellikle birkaç hafta içinde sonuç alınabilir, ancak yoğunluk durumunda uzayabilir. Bu süreçte başvurunuz “Değerlendirme aşamasında” görünür. Gerek görülürse Göç İdaresi ek belge isteyebilir veya sizi mülakata çağırabilir. Başvuru durumunu e-İkamet sisteminden takip edebilirsiniz.
4. Müracaat Belgesi ile Bekleme: Başvuru tamamlanınca size İkamet İzni Müracaat Belgesi verilir[82]. Bu belge, mevcut vize/ikamet süreniz bitse dahi başvurunuz sonuçlanana kadar ülkede yasal kalış hakkı sağlar. Ayrıca bu belgeyle birlikte (harç makbuzunuz varsa) 15 gün kuralı dahilinde yurt dışına çıkıp Türkiye’ye vizesiz dönebilirsiniz[26]. 15 günü aşan yurt dışı kalışlarda ise normal vize kuralları uygulanır.
5. Sonuç ve İkamet Kartının Teslimi: Başvurunuz onaylandığında, ikamet izni kararınız çıkar ve ikamet kartınız basılır. Kart, başvuruda bildirdiğiniz adresinize PTT ile postalanır. Başvurunuz reddedilirse, gerekçesi tebligatla bildirilir ve size çıkış yapmak veya uygun başka bir izne başvurmak için 10 gün süre tanınır.

Uzatma Başvuruları: Mevcut ikamet izni süreniz dolmadan en erken 60 gün önce, en geç bitiş gününe kadar uzatma başvurusu yapabilirsiniz[83][84]. Uzatma da e-ikamet üzerinden olur; ancak uzatmada randevu çoğunlukla istenmez, belgeleri kargo ile göndermeniz istenebilir (sistemin talimatlarına göre hareket ediniz). Dikkat: İkamet izni bittikten sonra uzatma başvurusu yapılamaz; süre geçirirseniz vize ihlali sayılır ve para cezasıyla birlikte yeni başvuru yapmanız gerekir.

Pratik İpuçları & Uyarılar:

• Adres Kayıt: İkamet izni alan yabancıların, ikamet adreslerini nüfus idaresine kayıt ettirmeleri zorunludur. İlk kez ikamet alanlar için Göç İdaresi bu bildirimi yapmanızı ister; özellikle uzun süreli kalışlarda adres kayıt sistemi (MERNİS) kaydı yaptırmak resmi işlemlerde (banka, abonelik vs.) kolaylık sağlar. Adres değişikliklerini de 20 iş günü içinde hem Göç İdaresi’ne hem Nüfus Müdürlüğü’ne bildirmeniz gerekir[85][27].
• UETS Zorunluluğu: Yabancılar için Ulusal Elektronik Tebligat Sistemi (UETS) adresi alma zorunluluğu getirilmiştir. Özellikle ikamet izni uzatma ve tür değişikliği (geçiş) başvurularında PTT’den alınan bir e-tebligat adresinin sisteme girilmesi istenir[86]. Bu adres, resmi tebligatların elektronik olarak size ulaştırılmasını sağlar.
• Sahte Belge Kullanmayın: İkamet izni başvurularında sunulan belgelerin gerçek ve doğrulanabilir olması çok önemlidir. Göç İdaresi, son yıllarda danışmanlık firmalarınca hazırlanan sahte kira kontratı, banka dökümü gibi belgelerin tespit edildiğini ve bunun ciddi sonuçları olacağını duyurmuştur[87]. Belgelerinizi kendiniz temin edin ve doğruluğundan emin olun; aksi halde başvurunuz reddedilmekle kalmaz, adli yaptırımlarla da karşılaşabilirsiniz.
• Danışma ve Yardım: Sorularınız için YİMER 157 çağrı hattını arayabilirsiniz[88]. Bu hat, Türkçe, İngilizce ve diğer dillerde 7/24 hizmet vermektedir. Ayrıca Göç İdaresi Başkanlığı’nın web sitesinde Sıkça Sorulan Sorular bölümünde ikamet izni ile ilgili birçok güncel bilgi bulunmaktadır.

Türkiye’de oturma izni süreçlerine dair bu bilgiler, 2025 itibarıyla güncel mevzuata ve uygulamalara dayanmaktadır. Her yabancının durumu farklı olabileceğinden, kritik konularda resmi makamlara veya uzman hukukçulara danışmak faydalı olacaktır. Doğru ikamet izni türüne zamanında başvurup yasal yükümlülükleri yerine getirmek, yabancı çalışanlar ve aileleri için Türkiye’de huzurlu ve güvenli bir yaşamın anahtarıdır.